محافظ جي روپ ۾ قاتل پوليس اهلڪار killer police in shape of defender

محافظ جي روپ ۾ قاتل پوليس اهلڪار                 25-05-2017
http://dailyjeejal.com/e-paper/2017-5-25/news/page4/1%20(3).htm
اصغر ناريجو
سنڌ پوليس  جي بهادر اهلڪارن، عملدارن ۽ آفيسرن جي ڪارگردگي جي گڻن بابت سنڌ جي عوام کي چڱي ريت خبر آهي ته هو ڪيتري ضمير جي سچائي ۽ ايمانداري سان عوام جي جان ۽ مال جو تحفظ ڪندا آهن.اهي پوليس وارا  ڪنهن به واقعي، واردات، يا  حادثي جي جاچ ڪيتري ضمير جي آواز تي سرانجام ڏيندا آهن.(صرف ڪالهه جون ئي اخبارون پڙهي ڏسو ته اوهان کي خبر پئجي ويندي ته هو پنهنجا فرض ڪهڙي نموني سرانجام ڏئي رهيا آهن). انهي سنڌ پوليس پنهنجي ڪردار جي ذريعي پنهنجو تعارف هن ريت مقبول ڪرائي ڇڏيو آهي . ملير کان ڏهرڪي تائين پوليس عوام جي تحفظ بجاءِ کين تشدد ڪرڻ، تذليل ڪرڻ ۽ مارڻ جو فرض نڀائي رهي آهي.
انسانيت سوز حرڪتون ڪرڻ ۽ قانون جي لتاڙ ڪرڻ:عوام جي جان ۽ مال جو تحفظ ڪندڙ ادارن جا اهلڪار قانون کي لتاڙي ماڻهن کي ماري ڇڏن ته پوءِ ان ديس جي عوام جي پوليس بابت ڪهڙي سوچ هوندي؟ ڏهرڪي ۾ اسپيشل پوليس جي اهلڪارن ڪمليش ڪمار جي موبائل دڪان تا ن چوري ءَ جي الزام ۾ گرفتار نوجوان عبدالرزاق لاڙڪ کي ٽارچر سيل ۾ واڙي تشدد ڪري ماري ڇڏيو. عبدالرزاق جو پوسٽ مارٽم ڪندڙ ڊاڪٽر ڪيلاش جو چوڻ هو ته هن مٿان وحشياڻو تشدد ٿيل آهي، جنهن سبب هن جي ڳاٽ جي هڏي، ڪرنگهي جي هڏي، ٻئي ڄنگهون ڀڳل هيون. جڏهن ته ڳچي ۽ چيلهه ۾ رسي جي نشانن سميت سڄي جسم تي سخت تشدد جا نشان مليا آهن. ڊاڪٽر موجب سندس موت جو سبب وحشياڻو تشدد ۽ ڳاٽ هڏي ڀڄي پوڻ آهي. جڏهن ته ڳچي تي موجود نشانن مان لڳي ٿو ته کيس گهٽا به ڏنا ويا آهن بي رحم پوليس اهلڪارن بقول سندن وارثن جي بااثر شخص افضل مهر جي چوڻ تي سندن جي نوجوان جو خون ڪيو آهي. مارجي ويل نوجوان ٽن ٻارن جو پيءُ هو. سنڌ پوليس جا اهلڪار قانون کي لتاڙي ماڻهن کي کنڀي تشدد ڪري کين ماري ڇڏڻ وارو ڪم ماضي کان ڪندا پيا اچن. اهڙن قتلن ۾ ملوث پوليس اهلڪارن کي مثالي سزا ناهي ملي سگهي، جنهن سبب اهي آئي ڏينهن يا مهيني ڪنهن نه ڪنهن پورهيت، هاري، مزدور، شاگرد،ڊرائيور، دڪاندار توڙي سياسي ڪارڪن کي کنڀي تشدد ڪري ماري ڇڏيندا آهن. اهي مقتولن جي وارثن کي ڏمڪيون ڏئي زبردستي سرچاءُ ڪرائڻ تي مجبور ڪندا آهن.
ڪوڙن مقابلن ۾ ماڻهو مارڻ:جيئن 3 ڏينهن پهريان ڀرياسٽي پوليس مبينا ڪوڙي مقابلي ۾ نوشهروفيروز واسي نوجوان شفيع محمد سولنگي کي سخت تشدد ۾ مارڻ بعد گوليون هڻي ماري ڇڏيو. مارجي ويل نوجوان جي والد خان محمد سولنگي ۽ ڀاءُ رفيق موجب سندن نوجوان کي 14 ڏينهن اڳ پوليس نوشهروفيروز جي قائم ڪالوني مان کنڀي وئي هئي. جنهن بعد سخت تشدد ۾ ۾ مارڻ بعد گوليون هنيون ويون. نوجوان کي غسل ڏيڻ بعد خبر پئي ته شفيع محمد سولنگي جي پوري جسم تي تشدد جا نشان هئا، نڪ ۽ ڪنن مان رت وهي رهيو هو، پير سڳل هئا، جڏهن ته ڪنڌ پڻ ڀڳل هو. اهڙو ٻيو واقعو ميرخاص ۾ پيش ٿيو، ميرپورخاص ۾ پوليس مهينو اڳ گرفتار ٿيل نوجوان کي مقابلي ۾ ماري ڇڏيو. عدالتي حڪم تي سي آءِ اي انچارج، ايس ايڇ او، چئن پوليس اهلڪارن۽ ٻن اڻڃاتل ماڻهن تي ڪيس داخل ڪيو ويو آهي. مارجي ويل نوجوان غلام حيدر عرف گلو مري جي امڙ ڪيس جي فريادڻ حضور زادي جو چوڻ هو ته مهينو اڳ پوليس سندن گهرن تي چڙهائي ڪري عورتن ۽ ٻارڙن تي تشدد ڪيو۽ سندس پٽ کي کنڀي ويا، جنهن کي ڪوڙو مقابلو ڄاڻائي قتل ڪيو ويو آهي. ماڻهن کي گهران کنڀي ڪوڙن مقابلن ۾ مارڻ واري انسانيت سوز ڪڌي عادت پوليس مان ختم ڪير ڪندو؟ انهن پوليس اهلڪارن جو ضمير ۽ انسانيت وارو احساس ان وقت موڪلائي ويندو آهي جڏهن اهي بي گناهه، بي ڏوهه امڙين جي اولاد کي سندن گهرن مان کنڀي ڪوڙن مقابلن ۾ ماري ڇڏن.
پيسا نه ڏيڻ تان ٿاڻي ۾ ئي قتل ڪرڻ: ٽي ڏينهن اڳ ملير جي شاهه لطيف ٿاڻي ۾ پوليس ڊرائيور علي محمد نوحاڻي کي ماري ڇڏيو. مارجي ويل نوجوان جي وارثن موجب علي محمد کي پوليس بيگناهه گرفتار ڪرڻ بعد لکين روپيا رشوت گهري. رشوت نه ڏيڻ جي صورت ۾ مٿس تشدد ڪري گوليون هڻي قتل ڪري ڇڏيو.اهڙن واقعن ۾ پوليس پنهنجي پٽي ڀائين کي بچائڻ لاءِ سموري قوت استعمال ڪندي آهي.  جڏهن پوليس وارا به قانون کان مٿانهان قدم کڻي ماڻهن کي ماري ڇڏن ته پوءِ جهنگ وارن ماڻهن تي ڪهڙي معيار ڏجي. جن کي قانون جي بنه ڄاڻ نه هوندي آهي. پوليس اهلڪار ڌاڙيل جو روپ  اختيار ڪري ماڻهو مارڻ وارو ڪم ڪن ٿا.
عورتن تي تشدد ڪرڻ: اخلاق شناسي کان وانجهيل سنڌ پوليس جا اهلڪار سنڌ جي عورتن جي تذليل ڪرڻ ۾ شرم محسوس ناهن ڪندا. اهڙي ئي ڪريل حرڪت پوليس وارن  ميهڙ، مانجهند ۽ خيرپور ميرس ۾ به  ڪئي آهي. ميهڙ ويجهو ڳوٺ حسين ڏيپر تي پوليس جي وڏن اٽالن چڙهائي ڪري عورتن ۽ ٻارڙن مٿان تشدد ڪري 10 ڄڻن کي کنڀي وئي. پوليس جي زيادتي جو شڪار ڳوٺاڻن پاڪ ڪتاب کڻي پوليس خلاف احتجاج ڪيو.مانجهند لڳ مختلف ڳوٺن تي پوليس چڙهائي ڪري ڳوٺاڻن کي تشدد نشانو بڻايو ۽ عورتن کي وارن کان وٺي گهلي تذليل ڪئي وئي. ڌرين ۾ زميني تڪرارن بعد به پوليس وارا ڳوٺن تي چڙهايون ڪري عورتن تي تشدد ڪندا آهن. سياسي ڀوتارن جي اشارن تي پورهيتن جي گهرن مان ميڙيل چونديل سامان لٽي سندن جي گهرن کي باهيون ڏيڻ ۾ به ڪا ڪهل نه ايندي اٿن. جن جو ذڪر اوهان اخبارن ۾ پڙهيو هوندو. جوابدارن جو عمارتون ڊاهڻ به پوليس جي کاٻي هٿ جي راند آهي.
پوليس خلاف عوام سراپا احتجاج: روزانو اخبارن جي صفحن تي اهڙيون خبرون پڻ هونديون جن ۾ اهو لکيو هوندو آهي ته پوليس ۽ بااثر شخصن جي زيادتين خلاف عوام سراپا احتجاج، پوليس جي ڏاڍين خلاف  ڳوٺاڻا توڙي شهري پڻ احتجاج ڪندا آهن.
سنڌ پوليس جو انقلابي قدم: ڌرين ۾ ٺاهه ڪرائڻ. سنڌ پوليس جي عملدارن هڪ انقلابي قدم کنيو آهي، کين فيصلا ڪرائڻ جو به ٽاسڪ ملي ويو آهي. ( جيئن ڪالهه جي هڪ اخبار موجب سوراهه پوليس جرڳائين ۽ متاثرن ۾ ٺاهه ڪرائي ڇڏيو، پوليس ايس ايس پي جي حڪم باوجود جرڳي جي جاچ نه ڪئي، الٽو جوابدارن کي هيسائي ٺاهه ڪرڻ تي مجبور ڪيو).
سنڌ پوليس، سياسي پوليس: سنڌ پوليس کي سياسي پوليس جو مليل لقب به ڪافي مشهور آهي ۽ حقيقت به آهي ته سنڌ پوليس ۾ ڀرتي کان ويندي مقرريون توڙي بدليون سياسي بنيادن تي ڪيون وينديون آهن. جنهن جو ذڪر آءِ جي سنڌ اي ڊي خواجه پاڻ ڪري چڪو آهي. ايتري قدر سياسي انتقام جي بنياد تي پوليس ڪارروايون ڪرڻ ۾ به سٺا نمبر کڻندي ايندي آهي. چونڊيل نمائندن جي تابع تي به ڪم ڪندي رهي آهي. چونڊيل ڀوتار  جي اشاري تي ڪنهن کي گرفتار ڪري يا ڇڏي ڏي جهڙا به ڪم ڪرڻ ۾ وس ناهي گهٽائيندي.
مجرم بدران عيوضين کي گرفتار ڪرڻ:مجرم بدران عيوضين کي گرفتار ڪرڻ پوليس کي الائي ڪهڙي قانون تحت مليل آهي. ڪنهن به مجرم جي روپوشي واري حالت ۾ جوابدار کين هٿ ناهي ايندو ته هو سندس جي عزيزن کي عيوضي ۾ گرفتار ڪري لاڪپ ڪندا آهن. ته جيئن جوابدار پوليس کي منهن ڏي. مجرمن کان وڌيڪ اهلڪار مجرم جي رشتيدارن کي ڌمڪيون ڏئي مختلف حربا استعمال ڪندا آهن.
ڍڪ حوالي مال ڪرڻ: مالوند ماروئڙن جي بي زبان جانورن کي ڍڪ حوالي ڪرڻ پوليس اهلڪارن جي روايت ۾ شامل آهي. جيئن احمدپور ويجهو ڳوٺ حاجي عبدالله ناريجي وارن جا 250 کان مٿي ڍور ڍڪ حوالي ڪري ڇڏيا آهن. مفتي عبدالرحمان، فوجي ميهر ۽ ٻين جو چوڻ هو ته پيرڳوٺ پوليس اٽالا ساڻ ڪري سندن ڳوٺ تي چڙهائي ڪري چادر ۽ چوديواري جو تقدس پامال ڪري عورتن سان بدڪلامي بعد 250 مينهون  ڪاهي ويا آهن.
پوليس لاءِ اهي ڳالهيون به گردش ڪنديون رهنديون آهن ته پوليس شادي به کائي ته غمي به کائي، پوليس لاءِ جهڙا ساهرا تهڙا پيڪا، پوليس جو ڪم پيسي سان آهي، قانون سان ان جو ڇا وڃي؟ مردن ۽ عورتن تي تشدد ۽ تذليل ڪندڙ اهلڪارن کي سزا جو خوف ئي ناهي، جنهن سبب اهي هر آئي ڏينهن يا مهيني اهڙا واقعا ڪندا رهن ٿا. مظلوم مٿان دٻدٻو۽ قاتل جي ساٿاري بڻجڻ پوليس اهلڪارن جي ڪرت آهي. سنڌ پوليس ٻڌي ۽ ڇوڙي واور ڪم به علائقي جي چونڊيل نمائندي سميت مال کارائڻ واري جي چوڻ تي ڪندي آهي ۽ انهي ڪم لاءِ مليل ٻين پوليس آفيسرن جا حڪم سندن لاءِ ڪي حيثيت نٿا رکن.( جيئن مٿي سوراهه پوليس واري خبر جو ذڪر ٿيل آهي). پوليس اهلڪارن جي قانون جي لتاڙ ڏسي ۽ ٻڌي عوام جو پوليس کان اعتبار ئي کڄي ويوآهي. سنڌ پوليس پنهنجو وڃايل وقار لاءِ ڪهڙن بنيادن تي ڪهڙا قدم کڻندي اهو ايندڙ وقت ئي ٻڌائيندو.سنڌ پوليس جا اهلڪار محافظ جي روپ ۾ قاتل پوليس طور فرض سرانجام ڏئي رهيا آهن.
پوليس مارجي ويلن جي وارثن امڙين، ڀينرن ۽ اولاد کي آٿت ڪير ڏيندو. وارثن جون ڳوڙهن سان ڀريل اکيون ۽ دلين ۾ ماتم کي ڪير گهٽ ڪندو. مارجي ويلن جي وارثن سان صرف بيان ئي کين آٿت نه ڏيندا پر عملي قدم سندن جي دردن ۾ گهٽتائي آڻي سگهن ٿا،.مارجي ويلن جي وارثن کان وڌيڪ ڏک ڪنهن کي هوندو، اهي امڙيون ڀينرون ئي درد برداشت ڪن ٿيون.
آءِ جي سنڌ اي ڊي خواجه صاحب جي نوٽيسز بعد اهلڪارن جو معطليون ۽ سندن مٿان ڪيس داخل ڪرڻ سان متاثر ڌرين کي انصاف ملي سگهندو؟ ان جو جواب ايندڙ وقت ڏيندو؟ آءِ جي سنڌ اي ڊي خواجه کي گهرجي ته عوام آزار پوليس وارن خلاف مثالي ڪارروائي ڪري ته جيئن قاتل ۽ قتل ۾ ملوث اهلڪارن سميت تحفظ ڏيندڙ به بينقاب ٿي سگهن.

“دراوڙ دل جي تنهائي ”جي خالق جو وڇوڙو

“دراوڙ دل جي تنهائي ”جي خالق جو وڇوڙو  

اصغر ناريجو

من ۾ ٿاڪَ تنهنجي نيڻن جا

چپ هيراڪ تنهنجي نيڻن جا

جهول گدليءَ ۾ ڪيئن جهلي جاني!

لڙڪ سڀ پاڪ تنهنجي نيڻن جا

هي سٽون درواڙ  دل جي تنهائي جي خالق اياز جاني جون آهن، جيڪو هن وقت سنڌ کان جسماني طور تي جدا ٿي ويو آهي پر سندس احساس ۽ ذميواري توڙي نڀاءَ ڀريل شاعري جا سنڌ مٿان اڏيل ڇپر هميشه ڇانو بڻيل رهندا.

اياز جاني جنهن جي شاعري جي وڏي خوبي اها هئي ته هو پنهنجي ڌرتي، پنهنجي ٻولي، پنهنجي ثقافت، پنهنجن روايتن جو شاعر هو.

اياز جي شاعري جي ڪينواس تي ڌاري ٻولي جي يلغار نه هئي، هو نج سنڌي ٻولي جي سؤلن ۽ سڀ کان سمجهه ۾ ايندڙ ٻولن جو تخليقار هو.

اياز جاني جي شاعري ۾ جيتوڻيڪ غزل ۽ وائي تمام گهڻي ملي ٿي پر هو مشتاقي ڀريل دير سان به ڌرتيءَ جي دنگن، ٿاڪن ۽ ٿانون جي ڳالهه ڪندو هو. سندس شاعريءَ ۾ ٿالهين ۽ پيرن نم جي ڇانون، انگوري ڇڳن، ڇيلن ۽ ٽلين، ولين ۽ ونگن جون ڳالهيون ملن ٿيون، سندس شاعريءَ ۾ غزل تي خاص طور سندس ڪمال جي پڪڙ نظر اچي ٿي ۽ پڙهندڙ توڙي ٻڌندڙ کي اهو احساس ورائي وٺي ٿو ته هن احساس، انتظار، اظهار، قرب جي ڪڻن، ڳڻن، رشتن، واعدن، وصالن، توڙي ميلاپ جي خوشي ۽ جدائي جي عرب کي پهرين پاڻ تي سَٺَو آهي پوءِ ئي ڪجهه لکيو آهي. مطالعي جي عميق ۾ ٽوٻي مثل پار ٿيندڙ اياز ڪٿي به سنڌ جي وارثي تان هٿ نه کنيو آهي۽ ڌرتي جي ڀينڊن، ڀِترنِ، پَٿِرن، مارن جي مرڪن ٽهڪن، سندن وهمن، وسوسن، احساس،عشق،قرباني ۽ محبت جي هڙني گڻن تي خوب لکيو آهي.

خواب ۾ ٽٽندي ستارن کي ڏٺو

ان پل ڏٺو مون دل دري آڪاس جي

منهنجي مٽيءَ سان ئي وفا آهي لکيل

سوچي اهو ملجانهءِ پري آڪاس جي

ڌرتي گهڻو درياءَ کي ويجهو وئي

ان ۾ به ٻيڙي تري آڪاس جي

ٿڪجي پيو آهيان گهڻو منهنجا خدا!

لاهي رکان ڪاٿي پري آڪاش جي-اياز جاني

هنن سٽن جو سرجهڻار اياز جاني هر سٽ ۾ مٽيءَ جي خوشبو جو اظهار ڪندي نظر اچي ٿو۽ بلڪل ٻهراڙي ۾ ڳالهائي ويندڙ نج ٻولي ۽ ٻولن وانگر ٻهڪندي اڳتي وکون وڌائيندي نظر اچي ٿو.

زيتون جي ٽاري نه هئي ڳيرو نه هو

واسينگ ها، ڪو مور جو ٻيرو نه هو

ان ننڊ ۾ مو لئه ڪراچي تنگ هئي

جنهن جاڳ ۾ منجهند نئو ديرو نه هو

يا اياز جاني هن نموني به چوي ٿو ته:

ڪير چوي ٿو سج ئي اڀرو

ٽانڊاڻو ٿئي ڪو، ٽڙندي جاڳرتا

هٿ ڪڙين کي چمڪندي اپ ۾

پکين کي ڏسجو ٽڙندي جاڳرتا

گڏجي ٽهڪ پکيڙيو چڙندؤ

خوشبو جو رستو

آهي جو اوندهه ۾

جيئن جو جذبو ٽرندي جاڳرتا

مطلب ته اياز جاني دراصل پنهنجي شاعريءَ ۾ جاڳرتا جا نوان رستا نون شاعرن لاءِ پاڻ ئي جوڙيا جنهن ۾ به سندس ٻولي تي غضب جي پڪڙ هئي.

اياز جاني سنڌ جي ڪوڪ ههڙي نموني به شاعري ۾ ڪندي نظريو:

پنهنجي جهڙي ڇوڪري

راڄ مان نڪري وئي

ٿي ويو هل ڳوٺ ۾

شينهن جهڙي ڇوڪري

راڄ مان نظر مان ڪٿي

تهمتن جي رات ۾

ڏينهن جهڙي ڇوڪري

راڄ

ڪو ٿريلو عشق هو

مينهن جهڙي ڇوڪري

راڄ

اياز جاني سنڌ جي راڄڌاني ڪراچي ۾ رهندي ڳوٺ جي ٿڌڙين هوائن کي نه وساريو ۽ نه ئي ساهه جو سڳو ٽٽڻ تائين پنهنجي ڳوٺ ۽ ماڻهن کان منهن مٽايو.

محبت تون ڪٿي آهين

ڀلا خوش رهه جٿي آهين

ڪراچي ۾ ته دهشت آ

اتي ترسڻ نه ٿي چاهين

ڀلا خوش رهه جٿي آهين

وچان نڪري نئين ديري

اتي پيرا پئي ڊاهين

ڀلا خوش رهه جٿي آهين

اياز جاني 4 آڪٽوبر 1967ع ۾  لاڙڪاڻي جي رحمت پور پاڙي ۾ قربان علي ميمڻ جي گھر ۾ اکيون کوليون. اياز جاني جو اصل نالو اياز حسين هو. حساس دل جي قربائتي شاعر اياز جاني پرائمري جي سبق کان مئٽرڪ تائين جي تعليم نئون ديرو ۾ حاصل ڪئي.اياز جاني 6 جون تي 49 سالن جي ڄمار ۾ ساهه جي تڪليف سبب پنهنجي اباڻي شهر لاڙڪاڻي ۾ دم ڌڻي حوالي ڪيو.

اياز جاني شاهه عبداللطيف يونيورسٽي خيرپور مان سنڌي ادب ۾ ايم اي جي ڊگري حاصل ڪئي ۽ ٽيليفون کاتي ۾ نوڪري ملڻ بعد ڪراچي ۾ رهڻ لڳو.

  2014 ۾ سنڌ پبلڪ سروس ڪميشن مان ليڪچرر شپ جو امتحان پاس ڪرڻ بعد گورنمينٽ ڪاليج نئون ديرو ۾ سنڌي سبجيڪٽ جو ليڪچرار مقرر ٿيو. اياز جاني 1983ع ۾ نيئن ديري ۾ ٻارڙن جي ادبي سنگت جو بنياد وڌو.تنهن کان پوءِ  گهايل ادبي سنگت، آثم ادبي سنگت ۽  سنڌي ادبي سنگت شاخ نئون ديرو سان 1986 تائين  واڳيل رهيو.

اياز جاني ماهوار مئگزين سارس ۾ اسسٽنٽ ايڊيٽر، ماهوار همرڄو ۾ ايڊيشن طور۽ ماهوار لهرون ۾  پڻ ڪم  ڪيو.اياز جاني جي شاعري  سنڌ جي مختلف ڪلاڪارن حنيف لاشاري، استاد غفورسومرو،  حميد راڄپر ۽ ٻين پڻ ڳائي.

اياز جاني جي سندس شاعري جو مجموعو  “دراوڙ دل جي تنهائي” ڪتاب جي مهورت  تازو آرٽس ڪائونسل لاڙڪاڻي ۾  ڪرائي وئي هئي.جيڪو جديد دور جي خوبصورت غزل جي عڪاسي ڪري ٿو.جنهن تي کيس مختلف شاعرن،اديبن ڀرپور مڃتا ڏني هئي. سندس غزلن جو مجموعو “پن ڇڻ جا  پل پٿر” پڻ ڇپجي چڪو آهي.

اياز جاني مختلف صنفن ۾  بهترين شاعري ڪري خوب نالو ۽ شهرت ڪمائي. اياز جاني جديدسنڌي  غزل ۽ وائي جو بهترين شاعر هو. اياز جاني کي سنڌ جي ناميارن شاعرن طور سڃاتو ويندو.

اڄ جڏهن اياز جاني اسان وٽ جسماني طور تي موجود نه آهي پر سندس لکڻين ۽ ملڻ جلڻ جي قربائتي انداز ۽ نوجوانن کي همٿائڻ واري ڪردار کي نه ٿو وساري سگهجي. ۽ سنڌ جي هن ڀلوڙ شاعر  تي سنڌ سدا ناز ڪندي رهندي ۽ ڪيل تخليقي ڪم، حسين شاعريءَ، سنڌ جي عاشق طور کيس هميشه ياد رکيو ويندو.

فنا جو سڏ ٿو گونجي،

اسان جي سڏ وراڻي آ،

چڳو بس موڪلاڻي آ. (جاني)

07-06-2016 تي جيجل اخبار ۾ ڇپيل مضمون 

Humanity pioneers Abdul Sattar Edhi

انسانيت جو علمبردار ايڌي

اصغر ناريجو

ڌماڪن جا آواز، گندرف جو دونهون، پکڙيل انساني عضوا، رت سان رڱيل روڊ، آسماني آفتون، زلزلا، روڊ حادثا توڙي ٻين حادثن ۾ آنهن دانهن روڄ راڙن ۾ سائرن وڃندڙ ، تيزي سان موڙ مڙندڙ گاڏيون واقعي واري هنڌ تي ايمبولينس سروس پهچي وينديون آهن.  جيڪي سرڪاري ايمبولينس کان اڳي واقعي جي جاءِ تي پهچي وينديون آهن.اهڙو تربيت يافته عملو تڪڙو لهندي زخمين ۽ لاشن کي مهارت سان کڻي اسٽريجرن تي کڻي ايمبولينس ۾ منتقل ڪندو آهي. ائين ڪم  ڪندا ڄڻ 20 سالن جا نوجوان جذبي سان ڪم رهي رهيا آهن. سالن کان اهو ڪم ڪندا رهندا آهن. اهو دنيا جي سڀ کان وڏي نجي ايڌي ايمبولينس سروس فائونڊيشن جو عملو آهي. جيڪو ڪيترن ئي سالن کان بي لوث انسانيت جي خدمت جو ڪم ڪري رهيا آهن. هي اهڙو عملو آهي، جيڪو دهشتگردن جي حملن، ٽريفڪ حادثن، قدرتي آفتن ۾ سڀ کان پهرين پهچندو آهي. جنهجو جو باني عبدالستار ايڌي انسانيت جو مسيحو آهي.

معروف سماجي رهنما عبدالستارايڌي بغير رنگ، نسل، ذات پات ۽ مذهب کان هٽي ڪري انسانيت جي بي لوث خدمت ڪئي. انساني خدمت جو عملبردار مڃيو ويندڙ ايڌي سنڌ کان هميشه لاءِ  8 جولائي تي هي جهان ڇڏي ويو. خدمتگار درويش عبدالستار ايڌي گڙدن جي بيماري ۾ 2013ع ۾ مبتلا ٿيو هو. ان کان علاوه شوگر۽ بلڊ پريشر جي باعث سندس جي گردن ڪم ڪرڻ ڇڏي ڏنو هو ۽هر ٽن ڏينهن تي ڊائيلاسيز ڪرائيندو هو. اهو فرشتو صفت انسان ڪالھ رات 11:20 تي ڪراچي جي ايس آءِ يوٽي ۾ وفات ڪري ويو.

پاڪستان جي فقير منش ۽ سماجي ڪارڪن عبدالستار ايڌي جو جنم 1929ع ۾ ڀارت جي جهونا ڳڙھ رياست جي ڳوٺ بانٽوا ۾ ٿيو.ايڌي جو والد ڪپڙي جو واپاري هو.عبدالستار ايڌي کي ننڍپڻ کان ئي انسانيت جي خدمت جو قائل هو. ايڌي جي عمر جڏهن 11 سال هئي ته سندس ماءُ کي فالج ٿيو. تنهن کان پوءِ ايڌي ماءُ جي خدمت ڪئي۽ انهي خدمت انسانيت جي خدمت ڪرڻ جو درس ڏنو. بي سهارن جي ڀرجهلو ٿيڻ جو رستو ڏنو، لاوارثن جو وارث ٿيڻ جو سبق ڏنو. ماءُ جي خدمت واري عمل کان شروعات ڪندڙ سماجي خدمتگار سموري زندگي ڪامياب انسانيت جي خدمت ڪندي گذاري.

پاڪستان جي وجود اچڻ جي ڇهين ڏينهن تي پنهنجي جنم ڀومي بانٽوا کي الوداع چئي عبدالستار ايڌي ڪراچي ملير ۾ هجرت ڪري آيو.

هن ايڌي فائونڊيشن جو 1951ع ۾ بنياد رکيو. هڪ ڪمري کان سماجي خدمت شروع ڪندڙ ايڌي جا ڪراچي ۾ 300 کان مٿي سماجي خدمت جا مرڪز آهن. ڪراچي ۾ 1957 ع ۾ جڏهن وبا سبب ڪيترائي ماڻهو مري ويا ته هن جي ذهن تي ڏاڍو اثر ٿيو.1957ع ۾ عبدالستار ايڌي 5 هزار رپين جي آمدني کان سماجي خدمت شروع ڪئي. هڪ پڪ اپ کان شروع ٿيل امدادي سروس هن وقت دنيا جي سڀ کان وڏي ايمبولينس سروس جو اعزاز رکي ٿي. ايڌي انفارميشن بيورو جي موجب هن جي امدادي مرڪزن جو تعداد  پوري ملڪ ۾ 335 آهي. ٻوڏ۽ سامونڊي طوفان جي موقعن تي امداد پهچائيندڙ 28 ٻيڙيون۽ عملو آهي. ايڌي فائونڊيشن جا ملڪ ۾ 17 ايڌي هومز سينٽر آهن. ان کان علاوا ايڌي شيلٽر، ايڌي وليج، ايڌي چائلڊ هوم، بلقيس ايڌي ميٽرنٽي هوم، ايڌي اينيمل هاسٽل، ايڌي فري ليبارٽري، ايڌي فري ننگر سروس به ملڪ ۾ ڪم ڪنديون آهن. ايڌي فائونڊيشن جون ٻه هزار کان وڌيڪ ايمبولينسون آهن تن کان علاوا 2 ايئر ڪرافٽ۽ هيليڪاپٽر به آهن.  ايتريون امدادي سرگرمين جو نظام هلائيندڙ عبدالستار ايڌي  آهي. جنهن جي زندگي انتهائي سادگي جو نمونو آهي.

انسانيت جي مسيحي ايڌي موجب پهرين عوامي اپيل تي سندس ٻه لک چندو مليو. چوندو هو ته اها منهنجي نيت نه هئي ته مان ڪنهن وٽ وڃي پنان. پر مان چاهيندو هيس ته قوم کي ڏيندڙ بڻايان، پوءِ مان فٽ پاٿن تي بيهي پنيو،ٿوري ملي پر ٺيڪ ملي. جلد ئي ماڻهو بقول شاعر “ ماڻهو ايندا ويا ۽ ڪاروان بڻجندو ويو.

خدمت جو جذبو صرف انسانن لاءِ نه هوندو هيس پر جانورن جي لاءِ به فڪرمند هوندو هو. جنهن جي ڪري سماجي خدمتن جي ليجنڊ  35  سال پهرين 50 ايڪڙن تي مشتمل ايڌي هڪ سينٽر ٺهرايو، انهي سينٽر تي نالو پنهنجي زال بلقيس ايڌي جو بلقيس اينيمل ايڌي سينٽر رکيو. جتي ويٽرنري ڊاڪٽر به آهن. انهي زمين جي بائونڊري جي چوطرف ڀت به ٺهيل آهي. ٻه سال اڳ ٿر ۾ ڏڪار جي سبب مور مري رهيا هئا ته ايڌي  ڊاڪٽرن جي ٽيم ساڻ ڪري ننگرپارڪر پهتو هو.

انسانيت جو همدرد ايڌي چوندو هو ته مون زندگي جو اصول ٺاهيو آهي ته زندگي سادگي سان گذاريندس۽ ڪپڙا به هڪ قسم جا پائيندس. .جنهن وٽ ملائيشيا جا سستي ترين ڪپڙن جا ٻه جوڙا هئا. هڪ ميرو ٿيندو هيس ته ٻيو پائيندو هو. عبدالستار ايڌي جو چوڻ هو ته مجبور ماڻهن جي مدد لاءِ ڪنهن بين الاقوامي تنظيم جي ضرورت ناهي.انسانيت جي غمخوار ايڌي 48 سال صرف ايمبولينس هلائي ٻي گاڏي ڪڏهن به نه هلائي. ڏکويل دلين جي خدمت لاءِ پنهنجي زندگي وقف ڪندڙ عبدالستار ايڌي پنهنجي زندگي انتهائي سادگي سان گذاري.

خلق خدا سان محبت ڪندڙ انسان عبدالستار ايڌي هڪ نظريو، سوچ، فڪر جو نالو بڻجي ويو آهي.

عبدالستار ايڌي انسانيت جي خدمت ڪندڙ هڪ مثال آهي.

عبدالستار ايڌي 19 اپريل 1965ع تي بلقيس ايڌي سان شادي ڪئي. جيڪا ان جي ڊسپينسري ۾ نرس طور ڪم ڪندي هئي. ايڌي کي  چئن ٻارن جو پيءُ هجڻ سان گڏ ڪروڙين بي سهارا لاوارث ٻارن جو پيءُ بڻيو. سندس اولاد ۾ پٽ فيصل ايڌي، ڪبريٰ ايڌي، زينت ايڌي۽ الماس ايڌي آهن. انهن سميت ڪروڙين  ماڻهو سڳوار ڇڏي ويو آهي. سندس پٽ فيصل ايڌي۽ ڌيءُ ڪبري ايڌي ٽرسٽ والده سان گڏجي هلائي رهيا آهن.

19 آڪٽومبر 2014ع تي عبدالستار ايڌي کي پنهنجي آفيس ۾ هڪ ڪلاڪ يرغمال بڻائڻ کان بعد ڦورن 5 ڪلو سون۽ ٽي چار لک آمريڪي ڊالر چوري ڪري ويا هئا. انهي ڌاڙي ايڌي کي جسماني جهوري ڇڏيو هو. جنهن کان پوءِ چوندو هو منهنجي آفيس ۾ ڌاڙو ڇو هنيو ويو. انهي ڏينهن ۾ بقول سندس پٽ فيصل ايڌي “ايڌي سروس جو ٻن ڏينهن جو خرچو هڪ ڪروڙ روپيا ايندو آهي ”. هنگامي حالتن جي ڪري ايتري رقم گڏ آفيس ۾ رکندا آهيون.

ايڌي صاحب بي لوث انسانيت جي خدمت ڪئي. جنهن جي خدمتن جو اعتراف ملڪي توڙي بين الاقوامي سطح تي ڪيو ويو آهي.ان حوالي سان ان تي ڪيئي دستاويزي فلمون به ٺاهيون ويون آهن. دستاويزي فلمن ۾ ان جي زندگي جي مختلف پهلوئن تي روشني وڌي وئي آهي. بين الاقوامي ايوارڊن ۾1986ع ۾ عوامي خدمتن عيوض رامو مگسيسي ايوارڊ، 1988ع ۾ لينن امن ايوارڊ، 1992 ع ۾ پال هيريس فيلو روٽري انٽرنيشنل فائونڊيشن ايوارڊ، دنيا جي سڀ کان وڏي رضاڪاراڻا ايمبولينس سروس جو ايوارڊ گنينز بڪ ورلڊ رڪارڊ 2000ع ۾، همدان اعزاز برائي عمومي طبي خدمات 2000ع متحده عرب امارات،بين الاقوامي بلزان اعزاز 2000ع ۾ برائي انسانيت، امن ۽ ڀائيچارو، اطاليا،انسٽيوٽ آف بزنس ايڊمنستريشن ڪراچي جي طرفان  اعزازي ڊاڪٽريٽ جي ڊگري 2006ع ۾ ۽ يونيسڪو مدنجيت سنگھ ايوارڊ 2009ع ۾ مليو. قومي اعزازن ۾ ڪاليج آف فشريز اينڊ سرجنز پاڪستان جي طرفان سلور جوبلي شيلڊ 1962 ۽ 1987،سنڌ حڪومت جي طرفان سماجي خدمتگذار برائي برصغير جو اعزاز 1989ع ۾، نشان امتياز( حڪومت پاڪستان جو اعليٰ اعزاز) 1989ع ۾، حڪومت پاڪستان جي صحت ۽ سماجي بهبود جي کاتي  پاران بهترين خدمتن جو اعزاز 1989ع، پاڪسان سوڪ سوسائٽي جي طرفان پاڪستان سوڪ اعزاز 1992ع، پاڪ فوج جي طرفان اعزازي شيلڊ، پاڪستان اڪيڊمي آف ميڊيسن سانسز جي پاران اعزاز خدمت، پاڪستاني انساني حقوق معاشره جي طرفان انساني حقوق اعزاز، 26 مارچ 2005ع ۾ عالمي ميمن تنظيم جي طرفان لائيف ٽائيم اچيومينٽ اعزاز سان نوازيو ويو.فقير منش انسان کان جڏهن نوبيل انعام ايوارڊ  لاءِ پڇيو ويندو هو ته چوندو هيو ته “ نوبيل انعام مليو ته ٺيڪ آهي جي نه ملي ته به ٺيڪ آهي”. هن قوم جي ماڻهن مونکي ايترو ڏنو آهي جو نوبيل انعام جي ضرورت ناهي. ان کانسواءِ بنا ڪنهن موڪل جي ايڌيءَ کي ڪم ڪرڻ جي مڃتا مليل مليل آهي.

بي سهارا ٻار۽ عورتون ڏکايلن جي مدد ڪندڙ عبدالستارايڌي جي وڃڻ کان انهن جي مٿي جي ڇپر ڇانو هاڻي ڪير ٿيندو. اهي يتيم ٻار پهريان ئي هڪ دفعو يتيم ٿيل هئا ٻيهر عبدالستار ايڌي انهن کي يتيم ڪري ويو. بي سهارا اڪيلو ڇڏي ويو.انسانيت سان محبت ڪندڙ محبوب ستارو سنڌ جي روڊن رستن تي ڀٽڪندڙ معصومن،يتيم ٻارن، لاوارث ٻارن سميت پوري دنيا جي انسانيت کي به سوڳوار ڪري ويو آهي.ڏکويلن جي مدد ڪندڙ ايڌي جي سوڳواري ۾ آسمان به رات کان لڙڪ لاڙي رهيو آهي. سنهي سنهي برسات جي بوندن سان آسمان به پنهنجو غم جو اظهار ڪيو آهي. مٽي سان مٽي ٿي ويندڙ صوفي منش انسان کي هميشه ياد رکيو ويندو.

ست ڏهاڪن کان مشتمل سماجي خدمتن جو باب ايڌي، ڪراچي شهر جي روشني عبدالستار ايڌي جي ڇڏيل مشن کي اڳتي وڌائڻ جي ضرورت سان گڏ انهي کي ڪامياب بڻائڻ جي ضرورت آهي.

10-07-2016 تي جيجل اخبار ۾ ڇپيل مضمون 

World Day Against Child Labour

ٻارن جي جبري پورهئي خلاف عالمي ڏهاڙو

اصغر ناريجو

12 جون، “انٽرنيشل ليبر آرگنايزيشن” پاران ٻارن جي جبري پورهئي خلاف عالمي ڏهاڙو ملهايو ٿو وڃي. اهو ڏهاڙو پهريون ڀيرو 2002ع ۾ ملهايو ويو. آَءِ ايل او“انٽرنيشل ليبر آرگنايزيشن” دنيا جي ملڪن کي ٻارن جي جبري پورهئي ڏانهن ڌيان ڇڪائڻ ۽ جبري پورهئي جي خاتمي لاءِ ڪوششون ڪرڻ لاءِ اهو ڏهاڙو ملهائڻ شروع ڪيو. 2002ع کان ٻارن جي جبري پورهئي خلاف عالمي سطح تي نفرت جي اظهار طور ڏهاڙو ته ملهايو وڃي ٿو پر ان بابت ملندڙ انگ اکرن موجب عالمي سطح تي ٻارن جي جبري پورهئي ۾ گهٽتائي بدران ويتر اضافو ٿيندو پيو وڃي. آءِ ايل او جي رپورٽ موجب “دنيا ۾ جبري پورهيو ڪندڙ ٻارن جو انگ 168 ملين آهي”. جيڪي زراعت، فئڪٽرين، سروسز، ڪنسٽرڪشن جهڙن سخت ڪمن ۾ جڪڙيل آهن. ٻاهرين جي جبري پورهيئي بابت انٽرنيشل ليبر آرگنائيزيشن جي جاري ڪيل فهرست ۾ پاڪستان دنيا جو ٽيون نمبر ملڪ آهي جتي 15 ملين ٻار خطرناڪ نوعيت جو پورهيو ڪن ٿا.

ملڪي آئين جي آرٽيڪل 11 جي شڪ 3 ۾ اهو واضع لکيل آهي ته 14 سالن جي عمر تائين جو ڪو به ٻار فئڪٽري يا ڪوئلي جي ڪمپنيءَ ۾ ڪم نٿو ڪري سگهي، جيڪو ان کي نقصان پهچائي اهڙو خطرناڪ پورهئو نٿو ڪري سگهي. پاڪستان پئنل ڪوڊ 374 موجب ڪنهن به ماڻهوءَ کي خواهش جي خلاف ڪو به ڪم زبردستي ورتو وڃي ته اهو ڏوھ آهي. اهڙي عمل جي سزا پنجن سالن تائين قيد يا جرمانو يا ٻئي لاڳو ٿي سگهن ٿا.

پاڪستاني آئين ۾ موجود “ٻارن جو جبري پورهئي” جي تشريح موجب 14 سالن کان گهٽ عمر تائين جو ڪم ڪندڙ ٻار جنهن جي زندگيءَ کي، ذهني، جسماني، سماجي ۽ اخلاقي نقصان پهچي يا خطرو هجي.

آئي ايل او جي 30 مارچ 2016ع تي پيش ڪيل رپورٽ بيان ڪري ٿي ته پاڪستان دنيا جو ٻارن کان جبري پورهيو ڪرائيندڙ ٽيون نمبر ملڪ آهي انهيءَ اداري جي 2012ع ۾ جاري ڪيل رپورٽ به پاڪستان کي اهڙو ملڪ ڄاڻايو هو جنهن ۾ 12.5 ملين ٻار جبري پورهيو ڪري رهيا هئا ۽ 2 لک 64 هزار ٻار گهريلو پورهيو ڪري رهيا هئا. هڪ ٻي رپورٽ “گلوبل سليوري انڊيڪس” موجب پاڪستان ۾ ٻار بنيادي حقن کان محروم ۽ جبري پورهئي جي ڪري بدترين صورتحال ۾ آهن. جن مٿان ذهني ۽ جسماني تشدد ڪيو وڃي ٿو. ان رپورٽ ۾ حڪومت پاڪستان کان اهڙو مطالبو به ڪيو ويو آهي ته اها ٻارن جي جبري پورهئي کي روڪڻ لاءِ ملڪ اندر اهڙي عمل خلاف نيشنل پاليسي جوڙي وڃي.

آئي ايل او موجب پاڪستان 25 ملين ٻار اسڪول نه ٿا وڃن جن مان 15 ملين ٻار مختلف مزدوري ڪري ڪمائن ٿا. ٻارن جي جبري پورهئي ڪرڻ جو سبب اسڪولن جي کوٽ ۽ غربت آهي. غربت کي گهٽائڻِ لاءِ ملڪ ۾ ڪا به پاليسي موجود ناهي ويتر ان کي وڌائڻ ۾ حڪومت ٻه قدم اڳتي آهي. ٻارن جي جبري پورهئي خلاف قانون ته آهن پر انهن تي بد قسمتي سان اسان وٽ عمل ناهي. گلن جهڙا معصوم لکين ٻارڙا اسڪولن ۾ وڃي تعليم جو زيور پرائڻ بجاءِ هوٽلن، ٽيلرماسٽرن،گيراجن، دڪانن، ورڪشاپن، ٽائرپنڪچر جي دڪانن تي ڪم ڪرڻ سميت گهران نڪري وڃي شهرن ۾ پورهئو ڪن ٿا. غربت ان انتها کي پهچي چڪي آهي جو گلن جهڙا ٻارڙا تعليمي درسگاهن بدران پورهئي طرف وڃڻ تي مجبور ٿي وڃن ٿا ۽ اها غربت ئي آهي جنهن هن ملڪ جي معصوم ٻارڙن کي علم جي نور کان به محروم رکيو آهي. اهو لازمي ته  ناهي جو اهي ٻار اميرن جي گهرن، بنگلن ۾ ننڍڙا ٻانها ٿي ڪم ڪن، قلم کڻڻ بجاءِ گيراجن ۾ پانا ۽ اسڪرو کڻي گاڏيون ٺاهڻ جو ڪم سکن  ۽ ننڍڙين ننڍڙين غلطين تي گهرن مان تڙجي نڪتل مڪينڪ جي ڪاوڙ جو شڪار بڻجن ۽ گيراج جا استاد جا “پانا” برداشت ڪرڻا پوندا اٿن. تن ٻارن جي عمر روڊن رستن، ٽول پلازن تي بيهي پنڻ توڙي شاهراهن تي گاڏين جا شيشا صاف ڪرڻ جي ناهي. صبح جو انهن لاءِ ڪتابن جو ٿيلهو کڻي اسڪول وڃڻ ضروري آهي يا بوٽ پالش جو ٿيلهو کڻي پينٽ سوٽ پاتلن کي چئي ته “صاحب بوٽ پالش ڪرائيندو؟” هاڻي ته خطرناڪ حد تائين ان عمل ۾ اضافو ٿيندو وڃي ٿو ته ننڍڙي عمر وارا ٻار رڪشا ۽ موٽر سائيڪل جي ڊرائيونگ ڪري پنهنجي حياتي داءَ تي لڳائي گهر جو چرخو هلائن ٿا زرعي زمينن ۽ ڪارخانن ۾ به ننڍڙي عمر جا ٻار جبري پورهيو ڪن ٿا. باهه هر شيءِ ساڙيندي آهي ۽ معصوم ٻار سرن جي بٺن تي سرن سان گڏ باهه ۾ پچن ٿا. ٻارڙن جو هڪ وڏو انگ شهرن ۾ گندگيءَ جي ڍيرن تان  پَننِ جو رزق تلاشيندو رهندو آهي. ڇا اهي سڄي عمر پنا ميڙيندا رهندا؟ ٻارن کي گهرن، اسڪولن۽ مدرسن ۾ پڻ جسماني تشدد ۽ وحشي معاشري ۾ جنسي زيادتيءَ جو نشانو بڻائڻ جهڙو بدتهذيبي ڪلچر به ڏينهون ڏينهن وڌي رهيو آهي. ماهرن جو خيال آهي ته جبري پورهيو ڪندڙ ٻارن جي ذهني جسماني سماجي ۽ اخلاقي قوت متاثر ٿيندي آهي. جنهن جي ڪري هڪ لکيل پڙهيل ٻار وارو خواب چڪنا چور ٿيو وڃي. جبري پورهيو ڪندڙ ٻار کي گهٽ اجرت ڏئي، زبردستي انهن کان عمر جي حساب کان وڌيڪ ڪم ورتو وڃي ٿو. افسوسناڪ عمل تن مٿان ذهني ۽ جسماني تشدد پڻ هاڃيڪار ثابت ٿيو آهي.

آئين جي آرٽيڪل 25 اي تحت“اها رياست جي ذميواري آهي ته هر 5 کان 16 سالن جي عمر واري ٻار کي مفت ۽ لازم تعليم ڏياري.” جيڪڏهن مٿي بيان ڪيل سموري حقيقتن جي پسمنظر ۾ ڏسجي ته سمورو نظام ابتڙ ٿو نظر اچي. ٻارن لاءِ بنيادي تعليم لازم آهي پر ائين ٿيڻ بدران 15 ملين ٻارن تي جبري پورهيو لازم آهي. ٿورو هن ملڪ جو مستقبل ته سوچيو جنهن کي مستقبل قريب ۾ انجنيئر، ڊاڪٽر، وڪيل، صحافي، ۽ پڙهيل ڳڙهيل نوجوانن بدران 15 ملين نوجوانن جو هڪ اهڙو نسل ملڻ وارو آهي جيڪو مزدور، اڻپڙهيل ۽ ڪنهن به صورت تيزي سان ترقي جون منزلون ماڻيندڙ دنيا جي نوجوانن سان مقابلو ڪرڻ جي لائق نه هوندو!. جيڪڏهن آئين جي آرٽيڪل 11 جي شق نمبر3، پي پي سي 374 ۽ آرٽيڪل 25 اي تحت ڪٿي عمل نظر اچي ته ان علائقي جو نالو گنينز بڪ آف ورلڊ ريڪارڊ ۾لکرائي جشن تقريبون ملهائينداسين. جهڙي ريت اسان 2014ع ۾ ڀارت ڄائَي ڪيلاش ستيارٿي ۽ پاڪستان ڄائِي ملالا يوسف زئيءَ کي ٻارن جو جبري پورهيو روڪڻ ۽ ٻارن جي تعليم جي حق لاءِ پتوڙڻ جي عيوض نوبل انعام ملڻ تي خوشيءَ جو اظهار ڪيو هو.

ضرورت انهي ڳالھ جي آهي ته ٻارن تي جبري پورهئي خلاف جيڪي رياستي ۽ عالمي قانون موجود آهن حڪومت  جي اولين ذميواري اها آهي ته تن تي عملدرآمد ڪرائي جنهن سان ٻارن جي جبري پورهئي ۾ گهٽتائي ايندي ۽ جبري پورهيو ڪندڙ ٻار ملڪ جي صحتمند معاشري جي ڀلائي لاءِ ڪم ڪندا. اڇي ڪاغذ جهڙن شفاف ذهنن کي هٿن ۾ قلم ۽ ڪتاب کڻائڻ جي روايت وڌي وڃي ته مستقبل ۾ اسان ڪنهن روشنيءَ جي اميد ڪري سگهون ٿا ڇاڪاڻ ته جيڪڏهن ڪجهه نور آهي ته اهو علم ئي آهي علم کان سواءِ جيڪو ڪجهه آهي اها ڏاٻ اونداهه آهي.

نا اهل اسان جو مالهي آ

معصوم وڻن جو ڇا ٿيندو

بد زوق جي هٿ ۾ باغ رهيو

معصوم گلن جو ڇا ٿيندو.

12-06-2016 تي جيجل اخبار ۾ ڇپيل مضمون 

Tribal disputes in Sindh

سنڌ جي ڪنڌ ۾ پيل قبيلائي تڪرار

اصغر ناريجو

چيو ويندو آهي ته جڏهن کان انسان هن ڌرتي تي آيو آهي ته کيس ٻن قسمن جي بک پنهنجو غلام پئي بڻايو آهي، هڪ جسم جي بک ٻيو پيٽ جي بک پر انهن ٻنهي بنيادي ضرورتن کان هٽي ڪري به هڪ بک انسان جي اندر واسو ڪيو ۽ انهيءَ بک انسان کي ڪڏهن انسانيت جي دائرن مان ئي ڪڍي ڇڏيو ۽ کيس وحشي، خونخوار ۽ سفاڪ بڻايو آهي. اها بک طاقت جي بک آهي، اها بک پنهنجي پاڻ کي اتم ۽ ٻين کي ادنيٰ تصور ڪري پهنجي پاڻ لاءِ اختيار ۽ اقتدار حاصل ڪرڻ جي بک هئي. انهيءَ بک جي باهه اجهائڻ لاءِ انسانن جي انسانن سان جنگ شروع ٿي ۽ هو ڌرتيءَ جي هن گولي تي رهندي مختلف طريقن سان پنهنجو پاڻ کي وڌيڪ طاقتور ۽ مضبوط بڻائڻ لاءِ ڪيترائي حربا استعمال ڪندو آيو آهي. اسان مٿي جن بُکن جو ذڪر ڪري آيا آهيون انهن مان هڪ جسم جي بک به آهي ۽ اها ئي بک انساني تاريخ ۾ قتل جو پهريون ڪارڻ بڻي هئي. حضرت آدم جيڪو هن دنيا جو پهريون ٻن پٽن قابيل ۽ هابيل وچ ۾ شادي ڪرڻ تان جهيڙو ٿيو اهڙي طرح انسانيت جو پهريون قتل قابيل جو ٿيو انهي دور کان وٺي اڄ تائين مختلف قومن هزارين جنگيون وڙهيون آهن ۽ ڪروڙين ماڻهن جو قتل عام ٿيندو رهيو.

اهي قتل ته صدين کان ٿيندا رهيا آهن پر منهنجي ڌرتي جنهن کي پڻ صديون پراڻي ڌرتي سمجهيو ويندو آهي، جنهن جي پنهنجي الڳ سڃاڻ، تهذيب، رهڻي ڪهڻي، ثقافت ۽ ٻولي آهي. سنڌ جي تاريخ جا ورق اٿلائبا ته خبر پوندي ته سنڌي قوم پنهنجي سموري تاريخ ۾ تمام گهڻيون تڪليفون سٺيون آهن، پر ان باوجود سنڌ جا ماڻهو بهادريءَ سان ان کي منهن ڏيندا پيا اچن. پر اڃا ڪيتريون ئي اهڙيون خاميون اسان جي سنڌين اندر آهن، جنهن جي ور چڙهي هو پنهنجي جهوپڙي ڍيري ڪري ڇڏين ٿا جن ۾ ڪارو ڪاري، قبيلائي جهيڙا،زمين جي مالڪي تان فساد،پاڻي جي واري تان وار ڪرڻ،ٻارن جي ڳالهين تي جهيڙو ڪرڻ،فصل جي ڀيل تي ڪونڌر ڪٺا وڃن ٿا.

ڪالھ اخباري رپورٽن ۾ اها افسوسناڪ خبر شايع ٿيل هئي ته  لاڙڪاڻي ۾ مهر۽ ابڙا برادرين ۾ ٻيهر تڪرار ڀڙڪي پيو، هڪٻئي مٿان ڌرين جي انڌاڌنڌ فائرنگ ۾ 2 ڄڻا قتل ٿي ويا ۽ ٽن راھ ويندڙن سميت 7 ماڻهو زخمن جا تاب سهي زندگي گذاريندا. قتل ٿيندڙ ٻه موڀي جوان فياض۽ عرفان مهر هئا. فائرنگ ۾ زخمي ٿيندڙاويس ابڙو، هوشو ابڙو،لطيف ابڙو ، جاويد مهر ۽ 3 واٽهڙن ۾ ديدار ترڪ، ولي محمد مڱريو۽ حفيظ شيخ زخمي ٿي پيا . تن واٽ ويندڙن کي ڪهڙي خبر تان اسان گذرنداسين ته بارود جي ور چڙهي زخمي ٿينداسين.  جديد هٿيارن جي هوڏ تي اسپتال ۾  به ٻنهي ڌرين جا ماڻهو پوليس جي ڪڙي وانگر هڪٻئي تي ڪڙو چاڙهي فائرنگ ڪندا رهيا ته شهر به بند ٿي ويو آخر پوليس اهلڪار به انهي ڪڙي مٿان ڪڙو هڻي ڌرين کي فائرنگ ڪرڻ کان منع ڪيو. مهر ابڙا تڪرار 13 سال  نور الدين ابڙو جي ڀاءُ  نجم الدين جي قتل واقعي کانپوءِ شروع ٿيو، جنهن ۾ 13 سالن جي قبيلائي باھ ۾ 13 ماڻهو انمول حياتي کان گولين جي گهاون ۾ مري چڪا آهن. قبيلائي تڪرار ڀڙڪائيندڙن ئي ڪيئي ڀيرا انهن وچ ۾ ٺاھ ڪرايو جنهن تي عمل درآمد ته ڇا ويتر ڪالھ ٻن نوجوانن کي برسٽ هڻي قتل ڪيو ويو. انهي افسوس ناڪ واقعي ڀرپاسي ۾ ڏهڪاءُ پيدا ڪرڻ سميت ماڻهن کي روازاني زندگي ۾ مشڪلات ۾ وجهي ڇڏيو آهي.

اچرج انهي ڳالھ تي اچي ٿي ته جيڪي ڌريون اهڙن تڪرارن جي سرپرستي ڪن ٿيون، سي فيصلا به پاڻ ڪن ٿيون ۽ پوءِ انهن فيصلن واري نظام تحت پنهنجي چڱ مڙسي ۽ لٺ سرداري برقرار رکن ٿيون جيئن  ڪجھ ڏينهن  پهريان  مهر۽ ابڙا ڌر جو راڄوڻي فيصلو ٿيو جنهن ۾ 35 لک غلام حسين مهر ،ابڙا ڌر جي ماڻهن کي ڏنا تنهن کان پوءِ به درندن هڪٻئي تي نفرت جي باھ ڪڌي رسم کي هٿي ڏيندي ويتر ڀڙڪائي ڇڏيو.اهي جوانن جا لاش هٿيارن جي ڇانو ۾ اسپتال کان ڳوٺ پهچايا ويا جتي روڄ راڙو، ماتم اطلاع ملندي ئي ڪيو هو . هنن جي لاشن کي گل ڇٽڻ بدران هٿيارن جي پهري ۾ دفنايو ويو ۽ ائين ئي جاگيرداري، سرداري مشينري سالن پراڻو دقيانوسي نظام جيئارينديون پيون اچن جن سان انسان جي اشرافيا واري مقدس نراڙ تي بدنما داغ ٺهي اچن ٿا جن جو ڪريڊٽ اسان جي قبيلائي سردارن ۽ هتي لاڳو ڪيل قانوني ادارن ڏانهن وڃي ٿو، جيڪي انهيءَ سڀني معاملن کي گهٽائڻ بدران وڌائڻ جي ڪوشش ڪن ٿا.

جتي هر آئي ڏينهن انهن قبيلائي تڪرارن ۾ امڙين جون جهوليون خالي ٿينديون رهيون آهن، ونين جا ور ماريا ويندا آهن، معصوم گلن کي ٽڙڻ کان اڳ ڪومايو ويندو آهي، راهگيرن کي به کاڄ بڻايو ويندو آهي. خصيص ڳالهين تان جهيڙا ڪري علائقي جو امن امان،معاشي ،تعليمي حالت بگاڙي وڃي ٿي. جهيڙيندڙ ڌرين جا ٻار قلم کڻڻ بجاء هٿيارن جي سکيا وٺي پهريدار ٿين ٿا. قبيلائي،جاگيرداڻي، سوچ رکڻ وارا غيرت ۽ جهالت جي انڌي ڄار ۾ جذباتي ٿي هڪ ٻئي جي رشتن جي تقاضائن کي ميٽي انسانيت جي عظمت کي پائمال ڪري هٿيارن کي پنهنجو پهريدار۽ ساٿي سمجهي سرعام قانون جي لتاڙ ڪندي جديد هٿيارن سان گولا بازي ڪري رت جي هولي کيڏن ٿا هڪ ئي وقت درجن ماڻهن جا قتل عام ڪيا ويندا آهن جن کي هٿيارن جي پهري ۾ لڙڪ لاڙي قبرستان ۾ دفن ڪيو ويندو آهي.اهو عمل سنڌ صدين جي مهذب ڌرتي واري حقيقت تي سوال پئدا ڪري ٿو. جنهن سنڌ کي دنيا ۾ تهذيبن جي ماءُ سمجهيو وڃي ٿو، سنڌ جنهن دنيا کي مهذب پڻو، سهپ ۽ اخلاقي قدر سيکاريا، سا ڄڻ ته اڄ انهن سڀني اصولن کان پري ڪئي وئي آهي.

قبيلائي تڪرارن جي باھ ۾ سڙندڙ اتر سنڌ جو شهر لاڙڪاڻو، قمبر، جيڪب آباد، شڪارپور ئي ناهي پر ننڍن وڏن شهرن ڳوٺن ۾ اها بيماري ڦهليل آهي جن کي حل ڪرڻ،ٺاهڻ جو فيصلو جاگيردارن،سردارن ڀوتارن پنهنجي ذاتي قانون تحت ذمي کڻي حڪومتي قانون کي انڪار ڪيو آهي.ٻن ڌرين کي ٺاهڻ سٺي ڳالھ آهي پر ان جي آڙ ۾ پنهنجي لٺ سرداري وارو عمل برقرار رکڻ ڪڌو ڪم آهي.انهن جي فيصلي سان مري ويلن کي آسيس نه ملندي آهي پر هڪ اشرف المخلوقات جي قتل جي قيمت مقرر ڪرڻ  سان اهو واپس ناهي وري ايندو.

تعليم جي زيور سان انهي ڪڌين روايتن خلاف محاذ جوڙڻ سان گڌ خاتمو آڻي سگهجي ٿو.افسوس سان چوڻو پئي ٿو اسان جي تعليم ڏينهون ڏينهن تباھ ٿيندي پئي وڃي،تعليم جي ڪرندڙ معيار کي سنجيدھ ڪوششن سان بلند ڪرڻ جي اشد ضرورت آهي.اها تعليم جهالت جو خاتمو آڻي ٿي۽  ماڻهو کي شعور ڏئي ٿي ،اهو شعور ئي آهي جيڪو انسان کي بُري ۽ ڀلي جي تميز سيکاري ٿو،حق سچ جي نرالي راھ تي هلائي ٿو. سنڌ جي نه رڳو شهرن پر ڳوٺن،ٻهراڙين ۾ معياري تعليم جي بنيادي پرچار ڪري عام ڪرڻ ۽  هنگامي بنيادن تي قدم کڻي تعليمي ايمرجنسي لاڳو ڪرڻ جي ضرورت آهي. انهي تي عملي قدم کڻي گهٽ ۾ گهٽ سنڌ مذهبن جي ماءُ،امن جي پرچار ڪندڙ،صوفين جي سرزمين تان بدنامي جو سبب بڻجندڙ ڪاروڪاري جهڙين رسمن، برادرين ۽  قبيلن ۾ تڪرارن توڙي عورتن تي تشدد ۽ اڻ برابري ناسهپ مان ڇوٽڪارو حاصل ڪري سگهجي ٿو،اهو وقت پري ناهي ويو ته تاريخي طور خوشحال ۽ هن مهذب ديس کي پنهنجو مهذبپڻو ۽ امن وارو اوج موٽائي ڏجي.

وقت جي چونڊيل جمهوري حڪومت ۽ رياست جي اها ذميداري آهي ته اها قبيلائي تڪرارن کي روڪڻ لاءِ اڳواٽ قدم کڻي نه ته انهي ڪڌي رسمن کي  جهيڙيندڙ ڌرين ۽ سهڪارن خلاف قانون تحت ڪاروائي ڪئي وڃي. انساني جانيون ضايع ٿيڻ وارن تڪرارن جا فيصلا عدالتن جي احاطن مان ڪرايا وڃن ته جيئن ايندڙ وقت ۾ جهيڙيندڙ ڌرين تي تڪرارن جا ڏنڊ ڪروڙن ۾ نه رکيا وڃن جيئن 29 فيبروري تي ڀيا۽ جکراڻي ڌر تي  7 ڪروڙ 84 لک ڏنڊ وڌو ويو هئو. هڪ انسان جو قتل انسانيت جو قتل آهي انهي کي 10 _15 لکن جي قيمتن ۾ چڪائي نٿو سگهجي. ايئن ڪرڻ سان عوام ۾ تحفظ جو احساس ٿيندو ٻيو ته جهيڙيندڙ ڌريون به قانون جي بالادستي هئڻ جي خوف کان اهڙا ڪڌا قدم کڻن کان اڳ سوچينديون۽ جاگيرداري سرداري چڱ مڙسي واري ڪرتوتن مان عوام آزادي ماڻيندو.

15-06-2016 تي جيجل اخبار ۾ ڇپيل مضمون